نقدی بر " سند آمایش مراکز لجستیک کشور"
بر اساس اسناد و مدارک واصله "سند آمایش مراکز لجستیک کشور" به تایید و تصویب ستاد مراکز لجستیک کشور رسیده و در شهریور ماه سال جاری توسط مقام عالی وزارت راه و شهرسازی ابلاغ گردیده است. ضمن تقدیر و سپاس از دست اندرکاران تهیه این سند، که بعنوان اولین سند بالادستی آمایش لجستیک کشور حائز اهمیت خاص بوده، با عنایت به شواهد و براهین و همچنین مقایسه تطبیقی بین ظرفیتهای لجستیکی پهنهها، مناطق، استانها و شهرها، از منظر کارشناسی نکاتی در خور توجه و مداقه میباشد که به شرح ذیل ایفاد می گردد:
1) در یک تقسیمبندی کلی و با توجه به اهمیت و کارکرد پهنهها و مراکز در ابعاد حمل و نقل داخلی و بینالمللی، مراکز لجستیک مورد تاکید و تحت مدیریت ستاد مراکز لجستیک کشور به چهار گروه به ترتیب سطح شهر لجستیک (با بالاترین سطح عملکردی، حیطه فعالیت و گستره غالبا بینالمللی-واردات، صادرات، ترانزیت و صادرات مجدد- به عنوان دروازه اصلی کشور و دارای منطقه آزاد یا ویژه اقتصادی و دسترسی به حداقل سه شیوه حمل و نقل)، دهکده لجستیک (با سطح عملکردی بالا، حیطه فعالیت غالبا بینالمللی-صادرات، واردات و ترانزیت-دارای بندر خشک و دسترسی پر ظرفیت ریلی و جادهای و ...)، پارک لجستیک (دارای نقش متمرکزکننده خدمات لجستیک مربوط به محمولات داخلی به مفهوم مراکز پردازش بارهایی که دارای مبداً و مقصد داخلی میباشند)، مراکز لجستیک مرزی(که در منطقه مرزی واقع شده و امکانات و خدمات لجستیک مورد نیاز برای صادرات، واردات و ترانزیت را فراهم مینمایند) سطحبندی میگردند. جالب توجه اینکه 4 مرکز چابهار، تهران، بندرعباس و بندر امام خمینی بعنوان شهر لجستیک، 14 مرکز اصفهان، یزد، مشهد، تبریز، بندر امیرآباد، سیرجان، شیراز، قم، زاهدان، قزوین، کرمانشاه، اندیمشک، بوشهر، جاسک بعنوان دهکده لجستیک، 12 مرکز اهواز، همدان، رشت، کرمان، سمنان، اراک، مبارکه، تربت حیدریه، مراغه، مرودشت، اردکان، خواف به عنوان پارک لجستیک عمومی و 10 مرکز شمتیغ، آستارا، سرخس، پرویزخان، اینچه برون، بازرگان، میرجاوه، شلمچه، میلک و جلفا بعنوان مرکز لجستیک مرزی منظور گردیدهاند. این در حالی است که به نظر با توجه به ظرفیتهای بالفعل و بالقوه (برنامهریزی شده برای آینده) استان گیلان و بطور اخص
محور توسعه رشت- بندر انزلی نظیر، استقرار در مسیر کریدور ریلی نوع 1 (کریدور شماره 2) و کریدور جاده ای نوع 1 (کریدور شماره 4 و 7) با توجه به نتایج طرح جامع حمل و نقل کشور؛ وجود منطقه آزاد انزلی، مناطق ویژه اقتصادی آستارا و لاهیجان، برخورداری از شبکه حمل و نقل جادهای، دریایی، هوایی( فرودگاه بینالمللی) و ریلی ( در شرف تکمیل و بهره برداری تا آبان 97)، محور توسعه مذکور بعنوان اصلیترین دروازه شمال کشور در حوزه واردات، صادرات، ترانزیت و صادرات مجدد، ظرفیت تبدیل شدن به شهر لجستیک شمال کشور را دارا باشد.
2) همانطور که در توضیح " سند آمایش مراکز لجستیک کشور" ( عنوان هاب بندر امیرآباد، صفحه 93) نیز درج گردیده، ابتدائاً پهنه گرگان بعنوان پهنهی منتخب حاصل از حل مدل ریاضی پیشنهاد شده، اما با توجه به جلسات برگزار شده با خبرگان، جمعبندی بر این شد که بندر امیر آباد به دلیل عملکرد فعلی برتر( کسب رتبه پنجم تخلیه و بارگیری در سال 1396) و به دلیل زیرساختهای قابل توجه موجود و همچنین سرمایهگذاریهای انجام شده و برنامهریزی شده برای این بندر، میتواند نقش موثری به عنوان دهکده بار نسبت به گرگان ایفا کند. حال جای بسی تعمق و تدقیق دارد، که چرا شهرهایی مثل بندر انزلی و رشت ( با همه توان و ظرفیتهای فعلی و آتی خود که بسیار برتر از توان بندر امیر آباد میباشد) در مقایسه با بندر امیر آباد( که تا کنون در سطح منطقه ویژه اقتصادی تعریف شده و مجال برخورداری از ظرفیتهای منطقه آزاد را نداشته) مورد توجه خبرگان قرار نگرفته و خروجی نظرات خبرگی و جمعبندی آمایش بر این شد تا بندر امیر آباد بعنوان دهکده لجستیک در سطح اهمیت و کارکردی فراملی و بالاتر از مراکز لجستیکی گیلان واقع گردد.
3) با توجه به رویکرد(ریل محور)، متدولوژی(مدل ریاضی و نظرات خبرگان) و خروجی حاصل از مطالعات سند آمایش مراکز لجستیک کشور، چالش های اساسی قابل طرح است که عبارتند از:
- از آنجا که سند آمایش مراکز لجستیک کشور نیازمند تهیه سند بالا دستی آمایش ملی کشور می باشد، بنابراین خلا عدم تهیه سند آمایش کشور می تواند در اصل و ماهیت سند آمایش مراکز لجستیک خدشه وارد سازد
- در متدولوژی تهیه سند آمایش مراکز لجستیک به استفاده از مدل ریاضی و همچنین نظر جمعی خبرگان اشاره شده، حال آنکه روال و منطق اظهار نظر کارشناسی چگونه بوده که در مواردی منجر به عدول از نتایج مدل و عدم رعایت وحدت رویه شده است. (نظیر جایگزینی بندر امیر آباد بجای گرگان بعنوان دهکده لجستیک)
- در نتایج سند تنها در جنوب و مرکز کشور چهار پهنه بعنوان شهر لجستیک تعریف شده است. شواهد و منطق حاکی از آن است که پهنه یا نقاطی نیز در شمال کشور ظرفیت تبدیل شدن به شهر لجستیک را دارند. نظیر محور توسعه رشت-انزلی که تمامی مولفه های تعریف شهر لجستیک را دارا می باشد.
- سند آمایش مراکز لجستیک کشور توجه ای به ظرفیت های ایجاد شده و در شرف ایجاد مناطق آزاد و ویژه اقتصادی نداشته هرچند که در تعریف شهر لجستیک دارا بودن مناطق آزاد و ویژه اقتصادی یکی از مولفه های لازم می باشد.(عدم توجه به مناطق آزاد جدید 8 گانه و مناطق ویژه 12 گانه)
- ملاک قراردادن آمارهای مقطعی و برهه ای در برخی از تصمیمات خبرگان بجای توجه به روند های بلند مدت(نظیر ملاک قراردادن تخلیه و بارگیری سال 96 بندر امیرآباد)، دور از منطق و روش تحلیل های آماری با توجه به سری های زمانی موجود می باشد. ضمن آنکه توان و ظرفیت یک مجموعه بندری به عوامل دیگری نظیر ظرفیت اسمی تخلیه و بارگیری، توان سازمانی و پرسنلی، ادوات و تجهیزات، قدمت و برند تاریخی بندر و ... بستگی دارد.
- عدم توجه به شرایط خاص و موقعیت ها ی فعلی و آتی کشور در خصوص نیاز به تعریف مسیر های جدید نظیر بروز شرایط تحریم و نیاز به فعال سازی مسیرهای شمالی، استقرار در مسیر کریدور شمال - جنوب و تاثیر پذیری از کریدور شرق- غرب، برخوردار از مزایای راهروهای فرعی راه ابریشم جدید(یک کمربند یک راه)، فعال شدن مسیر جدید ارومچی-آکتائو-انزلی، و نظایر آن
